ایلان
این مثل بصورت های زیرنیز کاربرد دارد:
یا
یا
یا
در فارسی بصورت زیر گفته میشود :
مار از پونه بدش میاد، در لونه‌ش سبز میشه
این مثل نیز مانند بسیاری از ضرب المثلهای ترکی وارد فارسی شده است و تاسف بارتر از همه اینکه مانند اکثر مثلهای ترکی که به فارسی تبدیل شده اند کاملا اشتباه ترجمه شده است. شما در این مثل می توانید بدبختی بیشتری از ما مردم تورک را ببینید مثلی که از ترکی وارد فارسی می شود و اشتباه گفته میشود را بیشتر مردم دوباره به ترکی برگردانده و همان معنی غلط را به کار می برند به صورت زیر می گویند:
ایلانین یارپیزدان زهله سی گدر اودا گلر یوواسینین قاباغیندا بیتر
اگر هم این چنین باشد "یواسینین قاباغیندا بیتر" به این معنی نیست که رشد می کند بلکه یعنی جلویش سبز می شود!
جای تاسف دیگر اینکه جایی نیست تا این آثار گرانقدر را در آن ثبت کنیم تا از گزند افرادی که آنها را به نام خود ثبت می کنند حفظ شود.
با اینکه یارپیز در ترکی با معانی : گیاه پونه، حبق، نعناع کاربرد دارد ولی معانی دیگری نیز دارد!
معانی دیگر یارپیز : موش خرما، راسو، ابن‌عرس، دله (پستانداری از راسته گوشتخواران جزو تیره سموریان به قامت گربه) می باشد!
البته صورت صحیح یارپیز در این معنی یاپریز بوده که به مانند بسیاری از کلمات هنگام تلفظ در ترکی آذربایجان و ایران جای حرف ر عوض می شود (مانند : یپراق که یرپاق، توپراق که تورپاق تلفظ می شود)
دهخدا که این مثل را از ترکی برداشته و در آثار غنی فارسی جای می دهد نمیداند که یارپیز در این مثل با عنوان پونه استفاده نشده است. شاید کمتر کسی از ما هم بداند که مار بیچاره از پونه بدش نمی آید بلکه از راسو یا همان موش خرما که قاتل مار است بدش می آید و آن هم هر کجا می رود با آن روبرو می شود.
بلی آثار ما آنچنان غنی است که تصور آن هم سخت است ولی چه سود ...
بیایید در حفظ این آثار گرانمایه نیاکانمان بیشتر بکوشیم
ایت
بو مثل او زامان ایشلنر کی بیر بویوک اینسانین یرینه بیر اسگیک انسان اوتورا.
ممکن دی ایلک آدام کوچه ، آللاهین رحمتینه گده و یا هر اتفاق بولارا تای
بو سوز چوخلی ایکینجی اینسانین کیچیک اولماغین گورستماخ اوچون ایشلنر
آدام
این مثل از بدگویی های پشت انسان انتقاد میکند
یعنی اینکه ای کاش نان انسان را 50 نفر بخورند ولی یک نفر بد گو نداشته باشد.
متاسفانه در جامعه ما این یک رسم دیرینه است! طرف مهمان خانه ای است هم نان طرف میزبان را میخورد و هم پشت او بدگویی می کند. این ضرب المثل ترکی به این مطلب اشاره دارد
هر زاددان اونجه (قاباخ) بونو دییم کی قرار دی تعارف سیز آتا-بابا سوزلری یازام اونا گوره اولماز بولاردان گوز اورتم
بو مثل ده اولاردان دی کی ایچینده مینلر سوز وار
هردن گوررسن بیرینه بیر نسبتی چالیشاللار یاراشدیرالار کی بیلسینه یاراشماز اوندا بو مثل ایشلنر و چوخلی وقتلر ده طرف اوزو بو مثلی چکر کی یانی باخ گور هش منه یاراشار ...؟
بو آتا-بابا سوزونون کاملی بوجوردی:
سرچیه ددیلر گ.وت.و.ه (اوراوا) چنار آغاجی ، ددی باخ گور هش گنجایشی وار؟
معلوم دی دا سرچه یه چنار آغاجی یرلشمزکی!!!
آرواد
بو مثل بیزلرین دیلینده چوخ ساده گورونور آما دالیسیندا مینلر سوز وار و کیتابلار یازماخ اولار بونان.
آنجاخ سوزو بوردا قیسسا الملییخ کی بیزیم جوانلار ائو اولمامیشدان قاباخ هرزادی سالیب چیخمالیدیلار . دوزدی کی بوردا سوز آرواد دان گدیر آما فرق المز و یاخجی دی کی گوزلری آچیب دوزگون گوراخ.
بلی چوخ آروادلار بویوح قصرلر ییغیب و آلچاخ کیشی نی شاه الییب (آرواد وار ائو ییغار) و چوخ آروادلار دا چوخ شاه لاری تخت لردن یندیریب؛ یره سورتوب (آرواد وار ائو ییخار)